Waarom mensen vaak denken dat aannames feiten zijn. Hoe ontdek je dit?

Dagelijks worden we overspoeld met informatie: in artikelen, opiniestukken, sociale media en gesprekken zoals discussies en debatten.

Maar hoe vaak staan we eigenlijk serieus stil bij de vraag of wat we lezen of horen een feit is of slechts een aanname? Dit is een cruciaal onderscheid, zeker in tijden waarin meningen vaak als waarheid worden gepresenteerd.

Arthur van Dijk, Commissaris van de Koning in de provincie Noord-Holland, publiceerde eind december 2024 een opiniestuk in dagblad Trouw. Hij vindt dat burgemeesters beter beschermd moeten worden tegen aanvallen op hun gezag. In het stuk zelf schrijft hij onder andere:  “De burgemeester voert naar eer en geweten de wet uit.”

Op het eerste gezicht klinkt dit als een feit.

Maar is dat zo? Je kunt je namelijk op z’n minst afvragen of Van Dijk’s uitspraak over het handelen van burgemeesters, een feit of een aanname?

Het verschil tussen feiten en aannames

Een feit is objectief en bewezen. Het kan onafhankelijk van interpretaties worden geverifieerd.

Een aanname, daarentegen, is een veronderstelling zonder harde bewijzen. Het klinkt misschien overtuigend, maar blijft subjectief zolang er geen bewijs voor is geleverd.

De stelling dat een burgemeester altijd handelt "naar eer en geweten" lijkt in dit geval meer een aanname dan een feit. Het gedrag van burgemeesters is immers niet in elke situatie transparant of controleerbaar. En zelfs als een burgemeester dat zelf beweert, kunnen er omstandigheden zijn waarin politieke, sociale of persoonlijke factoren een rol spelen. Het is aan de lezer om dit kritisch te evalueren en niet zomaar als waarheid aan te nemen.

Van Dijk zegt dus eigenlijk in zijn opiniestuk dat burgemeesters altijd integer zijn en nooit fouten maken. Dat is echter nog maar de vraag.

Foto: Arthur van Dijk, Commissaris van de Koning in Noord-Holland.

Waarom kritisch denken belangrijk is

Als we aannames als feiten beschouwen, lopen we het risico om verkeerde conclusies te trekken of beslissingen te nemen op basis van onjuiste informatie. Het opiniestuk van Van Dijk in Trouw doet een belangrijk beroep op onze empathie en rechtvaardigheidsgevoel voor burgemeesters die onder druk staan.

Maar tegelijkertijd moet men ook kritisch blijven nadenken over de context en onderbouwing van dergelijke uitspraken. Zijn alle burgemeesters werkelijk zo onberispelijk? Hoe weten we zeker dat ze altijd handelen in overeenstemming met de wet en hun geweten?

Hoe kun je kritisch blijven?

1. Vraag om bewijs: Zijn er harde data of een concrete bron die de bewering ondersteunen? Van Dijk zegt daar helemaal niets over in zijn opiniestuk. Er is dus geen bewijs aangeleverd voor zijn stellingname dat een burgemeester altijd naar eer en geweten zijn of haar werk uitvoert.

2. Overweeg alternatieven: Zijn er andere verklaringen of invalshoeken mogelijk? Je kunt op z’n minst vragen vanuit welk perspectief Van Dijk beredeneert. Dit wordt niet duidelijk in zijn opiniestuk. En, als je weet welk perspectief er is… zijn er dan nog alternatieve perspectieven waardoor de ogenschijnlijke bewijsvorming wankeler wordt.

3. Wees alert op framing: Wordt iets gepresenteerd op een manier die emoties oproept zonder feitelijke onderbouwing?  Van Dijk beëdigt alle burgemeesters in zijn provincie. Het is dus ook zijn belang om een goede relatie te onderhouden met al deze burgervaders en -moeders. Prima! Maar dat bewijst niet dat hij nu in zijn opiniestuk per definitie gelijk heeft. Hij legt het frame neer dat alle burgemeesters onberispelijk zijn. Dat is een emotie die hij wil oproepen bij de lezers. Maar het is slechts een frame.

Natuurlijk is het belangrijk om alle burgemeesters van Nederland te beschermen tegen geweld en bedreigingen. Maar minstens zo essentieel is het om geen enkele uitspraak klakkeloos ‘als kloppend’ te accepteren. Of het nu een opiniestuk betreft, een statement in een debat of discussie of een willekeurige post op sociale media: kritisch denken is en blijft de sleutel tot het onderscheiden van feiten en aannames. Daarmee voorkomen we dat we misleid worden, en dragen we uiteindelijk bij aan een meer geïnformeerde samenleving.

Train je debatvaardigheden

Begrijpen wat het verschil is tussen feiten en aannames én daar ook effectief op kunnen reageren, is een wezenlijk onderdeel van de kunst van het debatteren. En dát is precies wat we doen bij Dé Nederlandse Debatclub in Amsterdam. We houden ons daar bezig met het ontwikkelen van belangrijke persoonlijke vaardigheden zoals spreken in het openbaar, pitchen, speechen, argumenteren, debatteren, (jezelf) presenteren en de Kunst van het Overtuigen.

Het is een vaardigheid die belangrijker wordt. In een wereld die digitaler, technischer en dus complexer wordt, is het heel relevant om soft skills (communicatie!) naar een hoger niveau te willen brengen. Debatteren is daar een belangrijk onderdeel van.

Feit: Je bent van harte welkom om een keer langs te komen bij Dé Nederlandse Debatclub in Amsterdam. Ook geven we regelmatig workshops debatteren, overtuigen, speechen en pitchen aan het bedrijfsleven, de overheid, politieke partijen en het onderwijs.

Aanname: We weten 100% zeker dat jij meteen enthousiast wordt over alles wat we doen bij onze debatclub.

Feit: De geponeerde aanname hiervoor.

;-)

Wanneer zien we je?